Valentijn: Van bloederig feest naar feest van de liefde

Er doen heel wat geruchten de ronde als het op Valentijn neerkomt. De meesten onder ons denken dat Valentijn iets te maken heeft met de heilige Valentijn, een gemartelde chistelijke heilige, maar sommige historici geloven dat de feestdag eigenlijk een uitloper is van ‘Lupercalia’.

Lupercalia was een oud heidens festival dat elk jaar op 15 februari in Rome werd gehouden. Waar Valentijn alles te maken heeft met pure liefde, was Lupercalia echter een bloedige, gewelddadige en seksueel geladen viering waar dieren geofferd werden en vrouwen gemarteld in de hoop boze geesten en onvruchtbaarheid af te weren.

Lupercalia werd gevierd om de stad te zuiveren en de gezondheid en vruchtbaarheid te bevorderen. Het werd gehouden ter ere van de Romeinse god voor de vruchtbaarheid Lupercus (ook wel geïdentificeerd met Faunus. Faunus is in de Romeinse mythologie een oude natuurgod, die later gelijkgesteld wordt aan Pan. Faunus is de beschermer van het vee en de weidegrond, en brengt dan ook vruchtbaarheid.) De naam ‘Lupercalia’ is waarschijnlijk afgeleid van het Latijnse woord voor wolf, lupus.

Lupercalia stond ook bekend als "dies Februatus", naar de reinigingsinstrumenten die 'februa' werden genoemd, de basis voor de maand Februarius.

Rituelen

Het vruchtbaarheidsfeest werd gevierd in de Lupercal, de grot waar Romulus en Remus door de wolvin zouden zijn gevoed. 

Het festival begon met het offeren van een of meer mannelijke geiten - een representatie van seksualiteit - en een hond. De offers werden gebracht door Luperci, een groep Romeinse priesters. Daarna werden de voorhoofden van twee naakte Luperci met het bloedige offermes ingesmeerd met het bloed van de dieren. Het bloed werd vervolgens verwijderd met een stuk met melk doordrenkte wol terwijl de Luperci lachten.

In het oude Rome begon het feesten na dit rituele offer. De priesters sneden de geitenhuiden in stukken en bedekten delen van hun lichaam ermee. Deze bedekking zou zijn ingevoerd door keizer Augustus om het feest decenter te maken, eerder renden de Lupercali naakt rond. Het andere deel sneden ze tot reepjes, ook wel strings of februa genoemd. Ze renden toen naakt of bijna naakt rond en sloegen ermee naar het publiek dat ze tegenkwamen, vooral vrouwen. Aanraking met de zwepen zou tot vruchtbaarheid leiden en onheil afweren. 

Ook werden tijdens het feest de namen van ongehuwde jonge vrouwen in een grote kom gegooid. Ongehuwde mannen mochten dan om de beurt een naam trekken, met als doel bij elkaar te blijven gedurende het feest. Vaak bleef het paar bij elkaar tot het festival van het volgende jaar. Velen werden verliefd en trouwden.

Van bloederig feest naar Valentijn

De Lupercalia waren een van de oudste gekende Romeinse feesten. De vroegste bronnen wijzen op de 6e eeuw voor Christus, maar mogelijk is het feest ouder en stamt het uit de Griekse beschaving als feest voor de god Pan. De Lupercalia zouden al zijn ingevoerd door de mythische vorst Euander. 

Later werd het feest netter, en in de tweede eeuw lieten Romeinse vrouwen zich "geselen" op een uitgestoken hand. Ook de mannen waren geheel gekleed in de latere stadia van het feest. Het feest werd ook bij de christenen populair en was nog springlevend in 494 na Christus.

Het was Paus Gelasius I die een poging deed ‘dit laatste openlijk toegestane restant van de heidense godsdienst’ te verbieden (496). In het oostelijke Constantinopel zou het feest nog enkele eeuwen gevierd worden. Het was dan ook diezelfde Paus Gelasius I die in 496 besliste om 14 februari uit te roepen tot de dag van de Heilige Valentijn. Er is echter geen duidelijk verband tussen de afschaffing van de Lupercalia en het ontstaan van onze Valentijnsdag.

Wat er ook van zij, wij vieren toch liever ‘onze’ Valentijn, en dit op 14 februari. Fijne Valentijn allemaal!

(Hoofdfoto: Door Andrea Camassei - https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/lupercalia/374c5c7a-7700-45e4-8d69-93580def2de1, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27337766)